Το ανέφερε ο υπουργός Παιδείας της Σερβίας Μπράνκο Ρούζιτς, όταν ένας ανήλικος άνοιξε πυρ στο δημοτικό σχολείο όπου φοιτούσε στο Βελιγράδι, ενώ είναι το θέμα που επανέρχεται κάθε φορά που επιχειρείται μία μαζική δολοφονία από εφήβους στις ΗΠΑ.
Τα βιντεοπαιχνίδια και η εικονική βία αποτελούν τις τελευταίες δεκαετίες το αντικείμενο ενός μεγάλου επιστημονικού ντιμπέιτ που προσπαθεί να διαπιστώσει τη σχέση μεταξύ έκθεσης σε βίαιο περιεχόμενο στις οθόνες και αύξηση της βιαιότητας στη συμπεριφορά των παιδιών.
Κάποιες έρευνες υποστηρίζουν πως δεν υπάρχει σύνδεση, κάποιες άλλες ωστόσο καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει συσχέτιση, η οποία όμως εξαρτάται πολύ από την ποσότητα της έκθεσης των παιδιών σε βίαιο περιεχόμενο στις οθόνες, που μπορεί να αφορά είτε βίαιες ταινίες και βιντεοπαιχνίδια είτε βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
«Ήδη από παλαιότερες έρευνες είχε αποδειχθεί πως τα νέα παιδιά, μέχρι την ηλικία των 12 ετών, βλέπουν εκατοντάδες χιλιάδες σκηνές βίας στην οθόνη. Ειδικά με τη νέα τηλε-ζωή που είχαμε την περίοδο της πανδημίας, μεγάλοι και μικροί, εκτεθήκαμε παραπάνω στην εικονική πραγματικότητα του διαδικτύου, των βιντεοπαιχνιδιών και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το μέτρο έχει τη σημασία σε αυτά», παρατηρεί ο Βάιος Νταφούλης, Παιδοψυχίατρος και Διευθυντής της Παιδοψυχιατρικής Κλινικής του Ιπποκρατείου Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης. Ο κ. Νταφούλης υπογράμμισε την έννοια του εθισμού, λέγοντας πως όταν ένα παιδί ή ένας έφηβος εθιστεί σε παιχνίδια με βίαιο περιεχόμενο, χωρίς αυτό να ελεγχθεί από τους γονείς ή οικείους του, αυτό μπορεί να παίξει έναν ρόλο στη διαμόρφωση μιας προσωπικότητας που ικανοποιείται και μέσα από τη βία.
To 2020, η Αμερικανική Ένωση Ψυχολόγων, ανέφερε πως υπάρχει μικρή αλλά αξιόπιστη σύνδεση μεταξύ βιντεοπαιχνιδιών και αυξημένης επιθετικότητας στα παιδιά. Ο παιδίατρος και νεογνολόγος Αντώνης Δαρζέντας μελετά συστηματικά το θέμα αυτό. Διαβάζοντας τις μετα-αναλύσεις του φαινομένου που δημοσιεύθηκαν τα προηγούμενα χρόνια από ερευνητές που ανέλαβαν να σαρώσουν το περιεχόνενο δεκάδων μελετών, στέκεται σε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα: Ακόμα κι αν υποθέσουμε πως θα επηρεαστεί προς πιο βίαιη συμπεριφορά μόνο ένα μικρό ποσοστό, παραδείγματος χάρη μόνο το 2% από τα 20 εκατομμύρια που θα δουν ένα βίαιο blockbuster φιλμ, αυτό μας δίνει 400.000 ανθρώπους που θα παρουσιάσουν αυξημένη επιθετικότητα, ακόμα και ένα μικρό διάστημα μετά τη θέαση. Είναι ένα νούμερο ικανό για να τραβήξει τη δημόσια προσοχή.
Χωρίς όρια
Όπως περιγράφει ο κ. Δαρζέντας, οι επιστήμονες στρέφουν το βλέμμα τους και σε άλλους παράγοντες που συνδέονται με την εικονική βία και ενδέχεται να συσχετίζονται με επιθετική συμπεριφορά, όπως είναι η απομόνωση του παιδιού και η μείωση των ωρών που αφιερώνει σε φυσικές δραστηριότητες. Όπως λέει, οι ερευνητές μελετούν ξανά το ελεύθερο, αυθόρμητο παιχνίδι που έκαναν οι παλαιότερες γενιές στις αλάνες, το «rough and tumble» όπου τα παιδιά παίζοντας μεταξύ τους, έως και συμμετέχοντας σε ψευτο-μάχες και καβγάδες, αντιλαμβάνονταν τα όρια των άλλων και αντίστοιχα έθεταν τα δικά τους. «Στην πραγματική ζωή, όταν βιώσεις τον πόνο θα σταματήσεις. Αν πας να χτυπήσεις ένα φίλο και σε χτυπήσει πίσω, θα πονέσεις και θα αντιληφθείς τι έχει γίνει. Η εικονική βία όμως, δεν έχει όρια, σου δίνει μια ψευδή αίσθηση του κόσμου. Νιώθεις την υπερδιέγερση του παιχνιδιού, αλλά δεν νιώθεις συναίσθημα πόνου, ούτε του δικού σου, αλλά ούτε και αυτού που προκαλείς».
Από πλευράς του ο κ. Νταφούλης σχολιάζει πως «όταν ένας ανήλικος αυξάνει τις ώρες που εκτίθεται στην οθόνη, δεν αφιερώνει χρόνο σε άλλες δραστηριότητες. Μπορεί να απομονωθεί, να γίνει πιο νευρικός, να χάσει τις παρέες του, να πέσει η σχολική του επίδοση και να μην δίνει σημασία σε τίποτα». Στο πλαίσιο αυτό, σχολεία στο εξωτερικό προσπαθούν να επαναφέρουν το αυθόρμητο παιχνίδι μεταξύ των παιδιών, αναγνωρίζοντας τα οφέλη του, προσθέτει ο κ. Δαρζέντας.
Μιμούνται τη βία των social media
Ωστόσο, τα βιντεοπαιχνίδια δεν είναι η μόνη πηγή βίας στην οποία εκτίθενται σήμερα οι νέοι. Όπως επισημαίνει ο παιδίατρος, πλέον τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνιστούν βασική ενασχόληση παιδιών και εφήβων, με αποτέλεσμα, αν οι προηγούμενες γενιές παιδιών έρχονταν σε επαφή με περιεχόμενο που δημιουργούσαν ενήλικοι, οι σημερινοί νέοι εκτίθενται σε βίαιο περιεχόμενο που δημιουργούν συνομήλικοί τους, το οποίο ενδέχεται να έχει μεγαλύτερη επιρροή στην ψυχολογία τους μέσω της διαδικασίας του μιμητισμού.
Πρόσφατα, έπειτα από οπαδικό επεισόδιο στη Θεσσαλονίκη, χρήστες του TikTok ανήρτησαν ως λάφυρο τη ζακέτα που άρπαξαν από 16χρονο, αφού τον χτύπησαν εξαρθρώνοντάς του τον ώμο. Δεν είναι το μοναδικό δείγμα βίας που υπάρχει στο συγκεκριμένο μέσο κοινωνικής δικτύωσης. «Υπάρχει η μίμηση, και η έννοια της παρέας των συνομηλίκων -ακόμα και της εικονικής-. Σχεδόν κανένας δεν πάει μόνος του να ασκήσει βία. Κάποιους εφήβους, που μπορεί να είναι παρορμητικοί ή πιο επιρρεπείς στη μίμηση, θα τους επηρεάσει η βία που υπάρχει στα social media», εξηγεί ο κ. Νταφούλης.
O παιδοψυχίατρος αναφέρεται και στον εκφοβισμό του ενός εφήβου προς τον άλλο μέσω των social media, που αποτελεί επίσης μια έκφανση βίας. «Υπάρχει μια ευκολία στο τι δημοσιεύουμε. Ενώ έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά μας είναι πάρα πολύ έξυπνα -γιατί ενημερώνονται, επικοινωνούν, δικτυώνονται μέσα από τα social media-, δυστυχώς δεν τους ενδιαφέρει η παραβίαση της ιδιωτικότητας και των δικαιωμάτων των άλλων, με αποτέλεσμα να εκθέτουν ο ένας τον άλλον μέσα από παρορμητικές συμπεριφορές.
Οι κρίσιμοι τέσσερις τοίχοι του σπιτιού μας
«Η εκπαίδευση και τα όρια ξεκινούν από νωρίς», υπογραμμίζει ο κ. Νταφούλης λέγοντας πως πρώτα η οικογένεια και έπειτα το εκπαιδευτικό σύστημα παίζουν καθοριστικό ρόλο στον έλεγχο της έκθεσης των εφήβων στην εικονική βία, αλλά και στην καλλιέργεια των διαπροσωπικών σχέσεων. Εξάλλου, όπως τονίζει ο ίδιος, είναι κοινώς παραδεκτό πως ο παράγοντας που επηρεάζει περισσότερο ένα παιδί ώστε να παρουσιάσει επιθετικές και βίαιες συμπεριφορές, είναι εάν έχει βιώσει ή έχει δει άσκηση βίας στην πραγματική του ζωή, και συγκεκριμένα ανάμεσα στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού του.
Το φαινόμενο στην Κρήτη
Την ίδια ώρα, μια νέα επικίνδυνη τάση και ένα επικίνδυνο challenge έχει γίνει τις τελευταίες ημέρες, μόδα στο ΤikTok από ανήλικους στο Ηράκλειο.
Ειδικότερα, ομάδες εφήβων πετούν κροτίδες σε ανυποψίαστους μαθητές, ενώ ταυτόχρονα βιντεοσκοπούν τις αντιδράσεις τους, ανεβάζοντας τα βίντεο στο TikTok.
Σκοπός τους, είναι η βιντεοσκόπηση του πιο … “τρομακτικού” βίντεο που θα συλλέξει, βεβαίως, τις περισσότερες προβολές και τα περισσότερα likes, στη δημοφιλή νεανική πλατφόρμα.
Οι καταγγελίες στην Ασφάλεια Ηρακλείου, είναι ήδη δεκάδες, ενώ το γεγονός ότι από το επικίνδυνο “challenge”, δεν έχει τραυματιστεί ακόμα, σοβαρά κάποιος μαθητής, είναι θέμα καθαρής τύχης.
Σύμφωνα με πληροφορίες του Newsbit.gr, ένα ανάλογο περιστατικό βίας, συνέβη πριν λίγες ημέρες σε Γυμνάσιο του Ηρακλείου, στην περιοχή της Κνωσού.
Παρέα μαθητών και εξωσχολικών πέταξαν κροτίδα στο πρόσωπο ανυποψίαστου μαθητή, την στιγμή που έβγαινε από το προαύλιο του σχολικού συγκροτήματος, ενώ από καθαρή τύχη δεν υπήρξε τραυματισμός, καθώς η κροτίδα έσκασε στον αέρα.
Η νέα επικίνδυνη τάση και δραστηριότητα συνεχίζεται κανονικά σε σχολεία του Ηρακλείου. Είναι βέβαιο ότι εάν οι διευθυντές των σχολικών μονάδων και οι αρχές δεν λάβουν άμεσα τα απαραίτητα προληπτικά μέτρα, θα θρηνήσουμε σύντομα θύματα.
